در سالهای اخیر، منطقه خاورمیانه و آفریقا به منطقه مهمی برای سرمایهگذاران خطرپذیر تبدیل شده است. این موضوع به عوامل متعددی همچون جمعیت روبهرشد، اقتصاد درحال توسعه و افزایش سطح کارآفرینی در این منطقه مربوط است.
بر اساس گزارش بانک جهانی، بعضی از کشورهای منطقه آفریقا و خاورمیانه سریعترین اقتصادهای جهان را دارند. شش اقتصاد از ده اقتصاد جهان که سریعترین رشد را دارند، در این منطقه هستند. افزایش سطح آموزش، بهبود زیرساختها و افزایش سطح سرمایهگذاری خارجی از مهمترین محرکهای رشد اقتصادی در این منطقه به شمار میآیند.
این رشد اقتصادی بهمعنای افزایش فرصتها برای کارآفرینان است. بر اساس گزارش دیدهبان جهانی کارآفرینی، در سالهای اخیر تعداد افرادی که در این منطقه برای راهاندازی و شروع مشاغل جدید مشارکت داشتهاند افزایش چشمگیری داشته است. افزایش فرصتهای کارآفرینی نیز بهنوبه خود توجه سرمایهگذران خطرپذیر را به خود جلب کرده است.
سرمایهگذاران خطرپذیر بهدلیل پتانسیل رشد بالا، جذب منطقه خاورمیانه و آفریقا میشوند. جمعیت جوان این منطقه و بازارهای بکر آن از دلایل دیگر توجه سرمایهگذاران به اقتصادهای این منطقه است.
در حال حاضر، خاورمیانه و آفریقا پایگاه تعدادی از استارتاپهای موفق است که توانستهاند بخشی از سرمایه موردنیازشان را از طریق سرمایهگذاری خطرپذیر تأمین کنند. برای نمونه، اپلیکیشن حملونقل کریم بیش از یک میلیون دلار، پلتفرم تجارت الکترونیک جومیا ۴۹۳ میلیون دلار و اپلیکیشن تحویل غذای طلابات ۴۰ میلیون دلار جذب سرمایه داشتهاند.
با ادامه رشد و توسعه منطقه خاورمیانه و آفریقا، این احتمال وجود دارد که سرمایهگذاران خطرپذیر در این منطقه فعالتر شوند. این موضوع اکوسیستم استارتاپی منطقه را تقویت میکند و فرصتهای بیشتری را برای کارآفرینان فراهم میآورد.
تاریخچه سرمایهگذاری خطرپذیر در خاورمیانه و آفریقا
سرمایهگذاری خطرپذیر در خاورمیانه و آفریقا تاریخچهای طولانی و پرفرازونشیب دارد و کشورهای مختلف این منطقه سطوح متفاوتی از موفقیت را تجربه کردهاند. با این حال، لحظهها و دستاوردهای مهمی وجود داشته است که به شکلگیری صنعت در این بخش از جهان کمک کرده است.
از اولین نمونههای سرمایهگذاری خطرپذیر در این منطقه به اواخر دهه ۱۹۵۰ و کشور مصر مربوط میشود. گروهی از تجار مصری «صندوق توسعه اقتصادی و اجتماعی عربی» را راهاندازی کردند که هدف آن تأمین مالی مشاغل کوچک بود. راهاندازی این صندوق لحظهای مهم در توسعه سرمایهگذاری خطرپذیر در منطقه بود، چون نشان داد که در این منطقه، برای این نوع سرمایهگذاری تقاضا وجود دارد.
در دهه ۱۹۷۰، بحران نفت بهشدت منطقه را تحتتأثیر قرار داد و بسیار از کشورها را وادار کرد تا اقتصاد خود را متنوعتر کنند. همراه با این موج، محیطی ایجاد شد که برای کارآفرینی و کسبوکارهای کوچک مساعدتر بود. در نتیجه، سرمایهگذاری خطرپذیر در کشورهایی مانند کویت، قطر و عربستان سعودی شروع به رشد کرد.
دهه ۱۹۸۰ دوره سختی برای منطقه بود، زیرا جنگ ایران و عراق و جنگ خلیج فارس بیثباتی اقتصادی را به دنبال آورد. ولی با چند معامله چشمگیری که در این دوره صورت گرفت، رشد سرمایهگذاری خطرپذیر از حرکت نیفتاد.
دهه ۱۹۹۰ دوره تغییرات سیاسی و اقتصادی در خاورمیانه و آفریقا بود. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کشورهای جدیدی پدید آمدند و جنگ اول خلیج فارس هم منطقه را در بلاتکلیفی فرو برد. ولی سرمایهگذاری خطرپذیر به راه خود ادامه داد. یکی از مهمترین معاملههای این دوره، سرمایهگذاری ۲۰۰ میلیون دلاری شاهزاده عربستان سعودی، الولید بن طلال، در سیتیگروپ بود.
قرن بیستویکم با تغییرهای زیادی در صنعت سرمایهگذاری خطرپذیر در این منطقه همراه بوده است. بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸ باعث شد سرعت معاملهها کاهش پیدا کند، ولی بعد از فروکشکردن بحران، سرمایه گذاری خطرپذیر در این منطقه دوباره به رشد خود ادامه داد. در سالهای اخیر، تعداد شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر اسلامی افزایش پیدا کرده است و سرمایهگذاران چینی هم توجه بیشتری به این منطقه داشتهاند.
با جمعبندی شرایط به نظر میرسد که منطقه خاورمیانه و آفریقا برای رشد بیشتر در صنعت سرمایهگذاری خطرپذیر آماده است. با حمایت و ایجاد محیطی مناسب، دلیلی وجود ندارد که این منطقه نتواند به یکی از مراکز اصلی سرمایهگذاری خطرپذیر تبدیل شود.
وضعیت فعلی سرمایهگذاری خطرپذیر در خاورمیانه و آفریقا
در حال حاضر، فرصتهای بزرگی برای سرمایهگذاری در این منطقه وجود دارد. باوجود برخی مسائل، این منطقه پایگاه تعدادی از اکوسیستمهای استارتاپی پررونق است که توجه سرمایهگذاران بینالمللی را به خود جلب کردهاند.
فعالترین بازار سرمایهگذاری پرخطر در این منطقه بازار مصر است که در سالهای اخیر، شاهد معاملههای مهمی بوده است. بعد از سال ۲۰۱۴، استارتاپهای مستقر در قاهره از طریق سرمایهگذاری پرخطر، بیش از یک میلیارد دلار جذب کردهاند. این افزایش سرمایهگذاری تحتتأثیر عوامل مختلفی از جمله رشد جمعیت کارآفرینان جوان در این کشور و مقرراتگذاری مطلوبتر بوده است.
کشورهای دیگر منطقه نیز افزایش سرمایهگذاری خطرپذیر را تجربه کردهاند. برای نمونه، در این سالها، مراکش و کنیا موفق شدهاند که توجه سرمایهگذاران خارجی را به خود جلب کنند.
یکی دیگر از چالشهای مهم اندازه بهنسبت کوچک اکثر بازارهای منطقه است که باعث میشود استارتاپها نتوانند به سطح موفقیت در بازارهای توسعهیافتهتر برسند.
با وجود مسائل و مشکلات مختلف، فرصت بزرگی برای سرمایهگذاری خطرپذیر در این منطقه وجود دارد. با توجه به تعداد اکوسیستمهای استارتاپی و افزایش سرمایهگذاران بینالمللی، برای کارآفرینان این منطقه آینده روشن بهنظر میرسد.
آینده سرمایهگذاری خطرپذیر در خاورمیانه و آفریقا
منطقه خاورمیانه و آفریقا یکی از بازارهای جذاب و در حال رشد جهان است. این منطقه با جمعیت ۱٫۶ میلیارد نفری، میزبان بعضی از پویاترین اقتصادهای جهان است.
استارتاپهای زیادی در این منطقه متولد شدهاند و رشد میکنند. بر اساس گزارشهای مجمع جهانی اقتصاد، بیش از 4هزار استارتآپ در این منطقه وجود دارد و مصر، مراکش و آفریقای جنوبی در این زمینه پیشتازند.
از عوامل رشد استارتاپها میتوان به این موارد اشاره کرد: اول اینکه در این منطقه جمعیت جوان و تحصیلکرده زیادی زندگی میکند و اشتهای روزافزونی برای محصولات و خدمات جدید دارد. دوم اینکه ظهور فناوریهای دیجیتال فرصتهای جدیدی را برای استارتاپها ایجاد کرده است تا به مخاطبان جهانی دست پیدا کنند. سومین عامل هم این است که دولتهای این منطقه از استارتاپها و سرمایهگذاری خطرپذیر حمایت میکنند.
به نظر میرسد منطقه خاورمیانه و آفریقا برای رشدی چشمگیر در سرمایهگذاری آماده است. طبق گزارش تازهای از مگنیت، انتظار میرود تأمین مالی کسبوکارهای این منطقه از طریق سرمایهگذاری خطرپذیر تا سال ۲۰۲۵ به ۵ میلیارد دلار برسد.
عواملی همچون رشد مستمر اکوسیستمهای استارتآپی، افزایش دسترسی به منابع مالی سرمایهگذاری خطرپذیر و علاقه روزافزون شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر جهانی عوامل این رشد به شمار میآیند.
اما این موارد برای سرمایهگذاری خطرپذیر در این منطقه چه معنایی دارد؟
چند نکته را باید در نظر داشته باشیم. اول، سرمایهگذاران خطرپذیر باید از چالشها و فرصتهای منحصربهفرد موجود در منطقه آگاه باشند. دوم، این شرکتها باید صبور باشند و هنگام سرمایهگذاری در استارتاپها دیدگاه بلندمدتی داشته باشند. و سوم، سرمایهگذاران خطرپذیر باید در انتخاب استارتاپها با دقت عمل کنند.
ریسکها و مزایای سرمایهگذاری خطرپذیر در خاورمیانه و آفریقا
ظهور طبقه متوسط در منطقه با افزایش ریسکپذیری مانند سرمایهگذاری خطرپذیر همراه بوده است. در نتیجه، تعدادی از شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر صندوقهایی را راهاندازی کردهاند که روی این منطقه تمرکز دارند.
با این حال، سرمایهگذاری خطرپذیر در این منطقه با مجموعهای از ریسکها و مزایای خاص خود همراه است. از یک سو، این منطقه فرصتهای سرمایهگذاری جذابی را ارائه میکند. مانند وجود استارتاپهای فناوریمحور و جمعیت بزرگ و جوان که لازمه رشد اقتصادی است. از سوی دیگر، منطقه خاورمیانه و آفریقا گرفتار بیثباتی سیاسی و اقتصادی است که میتواند جابهجایی سرمایه را با مشکل مواجه کند.
در ادامه به خطرات و مزایای سرمایهگذاری خطرپذیر در منطقه خاورمیانه و آفریقا نگاهی دقیقتر میاندازیم.
- ریسکها:
۱. بیثباتی اقتصادی و سیاسی: منطقه خاورمیانه و آفریقا گرفتار بیثباتی اقتصادی و سیاسی است که میتواند جابهجایی سرمایه را دشوار کند. برای نمونه، اقتصاد مصر، از زمان انقلاب ۲۰۱۱، در وضعیت نوسانی قرار دارد و بحرانهای موجود در سوریه و عراق سرمایهگذاری شرکتها را در این کشورها دشوار کرده است.
۲. نقدشوندگی پایین: بهدلیل عوامل مختلفی همچون فقدان اکوسیستم توسهیافته بازارهای عمومی و غلبه کسبوکارهای خانوادگی، شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر مجبورند سرمایهگذاریهای خود را برای مدت طولانیتری حفظ کنند تا به بازدهی برسند.
۳. ریسک ارزی: خطر دیگری که هنگام سرمایهگذاری خطرپذیر در این مناطق باید به آن توجه داشت ریسک ارزی است. اکثر کشورهای خاورمیانه و آفریقا ارزهای خود را به دلار آمریکا متصل کردهاند و در نتیجه، هرگونه تغییر در ارزش دلار بر ارزش سرمایهگذاریها تأثیر خواهد گذاشت.
- مزایا:
۱. تعداد فزاینده استارتاپهای فناوریمحور: یکی از دلایل اصلی سرمایهگذاری خطرپذیر در منطقه تعداد روبهرشد استارتاپهای فناوریمحور است. این منطقه در سالهای اخیر شاهد افزایش فعالیت استارتاپها بوده است و تعدادی از این استارتاپها محصولات و خدمات نوآورانهای را عرضه کردهاند.
۲. جمعیت زیاد و جوان: جمعیت غالب جوان را میتوان یکی از مهمترین مزیتهای منطقه برای جاهطلبی هر استارتاپ در رونمایی از محصولی تازه نام برد.
بررسی موردی سرمایهگذاریهای موفق
در سالهای اخیر، خاورمیانه و آفریقا بهلطف حمایت شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر، شاهد معاملههای بسیار موفق بوده است.
یکی از این موفقیتها به «Swvl» که یک اپلیکیشن خدمات حملونقل اتوبوسی در مصر است، مربوط میشود که از زمان راهاندازی در سال ۲۰۱۷، بیش از ۴۱ میلیون دلار تأمین مالی از طریق سرمایهگذاری خطرپذیر داشته است. موفقیت «Swvl» تا حدی به دلیل فرصتهای خاصی است که در مصر وجود دارد؛ حملونقل عمومی در مصر اغلب نامطمئن و شلوغ است. این شرکت از بودجه سرمایهگذاری خطرپذیرش برای گسترش فعالیتش به به مراکش، کنیا و پاکستان استفاده کرده است.
نمونه دیگری از سرمایهگذاری موفق با پشتوانه سرمایهگذاری خطرپذیر جومیا است، پلتفرم تجارت الکترونیکی که در چهارده کشور در سراسر آفریقا فعال است. جومیا بیش از ۱٫۲ میلیارد دلار سرمایهگذاری خطرپذیر جذب کرده است و اکنون بزرگترین خردهفروش آنلاین در آفریقا است.
نمونههای موفق دیگر: اپلیکیشن خدمات حملونقل کریم که در بیش از صد شهر فعالیت میکند، پلتفرم تجارت الکترونیکی سوق که آمازون آن را به مبلغ ۶۵۰ میلیون دلار خرید و پلتفرم تحویل غذای دلیوری هیرو که در بیش از ۴۰ کشور فعال است.
